Wat is portretrecht en wat is het verschil met auteursrecht?
Het auteursrecht is het recht van de maker van een werk. Het portretrecht is het recht van iemand die herkenbaar is afgebeeld. Het portretrecht is dus eigenlijk een vorm van het auteursrecht. Wie herkenbaar op een foto afgebeeld staat, kan zich hier soms op beroepen.
Het auteursrecht is het recht van de maker, het gaat dus eigenlijk over het recht op de intellectuele of creatieve eigendom.
Als auteur met het auteursrecht op een werk mag je het zoveel openbaarmaken en verveelvoudigen als je wilt. Er geldt hier echter wel een aantal wettelijke beperkingen voor. Het portretrecht is hier een onderdeel van. Denk aan wanneer iemand foto’s maakt van een ander. De fotograaf heeft in principe het auteursrecht, maar de gefotografeerde heeft ook een portretrecht.
Het portretrecht en auteursrecht zijn wel met elkaar verbonden, bijvoorbeeld bij een fotograaf die een portretfoto maakt. Degene op de foto heeft een portretrecht dus mag, rekening houdende met de fotograaf, publiceren wanneer hij wil. De fotograaf moet voor de publicatie wel toestemming hebben.
Wat is het auteursrecht?
Als je auteursrecht hebt, heb je het recht te bepalen of iemand jouw gemaakte werk kan en mag gebruiken of kopiëren en hoe dit gebeurt. Het houdt dus in dat makers van werken zelf volledig kunnen bepalen wat hiermee gebeurt. Een werk kan bijvoorbeeld een tekst zijn, zoals een artikel of een boek, maar kan ook kunst of een foto zijn.
Het auteursrecht hoeft niet te worden aangemeld of geregistreerd, dit ontstaat wanneer je iets maakt. De rechten die je hebt als auteur zijn opgenomen en worden beschermd door de Auteurswet en gelden internationaal.
Wanneer heb ik een auteursrecht?
De Auteurswet beschermt jouw auteursrechten. Om te vallen onder de bescherming van de Auteurswet moet je wel aan een aantal voorwaarden voldoen. Het werk moet:
- Persoonlijk en origineel zijn, het mag dus geen namaaksel van het werk van iemand anders zijn.
- Zintuiglijk waarneembaar zijn. Het werk moet dus te zien, te lezen of te horen zijn.
- Je hoeft niet te registreren dat het van jou is.
Een voorbeeld: Jan Hein is kunstenaar en maakt graag schilderijen. Op een dag ziet hij een mooi kunstwerk van zijn grote voorbeeld Piet Parra. Hij besluit een kopie te maken en deze te koop te zetten. Niet veel dagen later krijgt hij een berichtje van Piet zelf, of hij de kopie kan verwijderen. Jan Hein snapt er niks van. Hij heeft de kopie toch zelf gemaakt?
In dit voorbeeld schendt Jan Hein het auteursrecht van Piet. Hij maakt namelijk een kopie van zijn werk, zonder dat hij hier toestemming voor heeft. Piet mag dus van Jan eisen om zijn kopie te verwijderen en niet verder te verspreiden.
Kan ik mijn auteursrecht overdragen?
Je kan je auteursrecht helemaal of gedeeltelijk overdragen, door het (gedeeltelijk) verkopen of af te staan aan een andere partij. Dit moet wel schriftelijk vast worden gelegd. Je kunt de prijs en waarde helemaal zelf vaststellen, dit is niet in de wet bepaald.
Als je jouw auteursrecht gedeeltelijk over wil dragen gaat dit vaak via licenties. Hiermee kan je aan een andere partij het recht geven om het werk te verspreiden of te kopiëren. Een voorbeeld hiervan is wanneer een schrijver een boek schrijft. De uitgever publiceert en verspreidt het werk, maar de schrijver behoudt dus wel gedeeltelijk zijn auteursrecht. Ook dit soort afspraken moeten schriftelijk worden vastgelegd.
Als je het auteursrecht overdraagt heeft de andere partij aan wie jij je recht (gedeeltelijk) overdraagt een transparantieplicht. Dit betekent dat jij als maker ook recht hebt op informatie wat er met je werk gebeurt en hoe het wordt verspreid.
Hoe kan ik mijn auteursrecht bewijzen?
Het is verstandig om je naam en datum op het werk te zetten. Daarnaast kan je ook een notaris vragen het auteursrecht voor je vast te leggen met een authentieke of proces-verbaal akte, samen met een datumstempel. Een andere manier is door het werk aangetekend naar jezelf te verzenden of op te sturen en de brief of het pakket dan dicht te laten.
Aan de hand hiervan kan je ook bewijzen dat jij het werk op die datum al had. Het auteursrecht krijg je immers automatisch, maar is nergens geregistreerd. Bij eventuele rechtszaken is het dan makkelijker te bewijzen dat jij het hebt gemaakt. Het is belangrijk om alle concepten en voorontwerpen goed te bewaren, inclusief de datum en tijdstempel die je daar zelf op hebt gezet of in je computer zijn opgeslagen.
Heb je dit allemaal niet gedaan, zal het lastig zijn te bewijzen dat het werk van jou is en kan je met lege handen achterblijven.
Let op! Dit is geen wijze van auteursrechtverkrijging, slechts een aantal tips om je bewijspositie als auteur te versterken.
Hoelang is mijn auteursrecht geldig?
Als je een auteursrecht hebt is dit je hele leven geldig. Na je overlijden wordt het auteursrecht automatisch overgedragen aan je erfgenamen. Na het overlijden van de maker geldt het auteursrecht nog 70 jaar.
Wat is het portretrecht?
Je hebt een portretrecht als je herkenbaar en dus identificeerbaar op een afbeelding staat. Vaak is dit wanneer je gezicht te zien is, maar dat is niet noodzakelijk. Een lichaamshouding, bepaalde lichaamskenmerken of een kenmerkende omgeving kunnen genoeg zijn om jou als die persoon op de afbeelding te kunnen identificeren. Dit valt dan ook onder een portret.
Als je een portretrecht hebt kan je ervoor zorgen dat bepaalde afbeeldingen niet gepubliceerd mogen worden. Een afbeelding kan een foto zijn, maar kan ook een schilderij of tekening zijn. Het portretrecht wordt geregeld in de Auteurswet.
Hierbij maakt de wet onderscheid tussen het portret dat in opdracht is gemaakt en het portret dat niet in opdracht is gemaakt. Hier komt ook het auteursrecht van de maker om de hoek kijken.
Een portret in opdracht
Een portret in opdracht zegt eigenlijk al gelijk wat het is, jij geeft iemand opdracht om een portret van jou te maken, of iemand anders geeft iemand een opdracht om een portret van jou te maken. Voor een portret in opdracht moet je als geportretteerde, dus als jij afgebeeld bent, altijd nog toestemming geven voor de publicatie.
De opdracht is dus niet ook een verpakte toestemming voor publicatie. De maker van het portret heeft dus wel een auteursrecht, maar dit recht wordt ingeperkt door jouw portretrecht. Een voorbeeld:
Lisa wil graag een mooie nieuwe LinkedIn profielfoto. Ze vraagt aan de professionele fotograaf Bas of hij een mooie foto van haar wil maken. Lisa is eigenlijk niet zo tevreden met de foto en is niet van plan de foto te plaatsen op LinkedIn. Een paar dagen later ziet ze een foto van zichzelf langskomen op Bas zijn website. Dat was niet de afspraak en ze wil dat Bas de foto van zijn website haalt. Bas is het er niet mee eens, hij heeft immers auteursrecht. Lisa is echter herkenbaar en identificeerbaar in beeld en heeft geen toestemming gegeven aan Bas om de foto te publiceren. Hij heeft dus geen recht om de foto op zijn website te zetten.
Bij een portret in opdracht heeft de geportretteerde, in het voorbeeld dus Lisa, wel het recht om een paar kopieën te verspreiden. Ze zou het ook mogen gebruiken voor publicaties, bijvoorbeeld in de krant, zolang ze de naam van Bas vermeldt. Zo beperkt het auteursrecht van Bas op zijn beurt het portretrecht van Lisa weer. In het geval dat er een derde iets wil met een afbeelding, moeten zowel degene met het auteursrecht als degene met het portretrecht toestemming geven. Dus zowel van Lisa en Bas. Nog een voorbeeld ter verduidelijking.
Lisa’s moeder, Vera, is zo trots als een pauw op haar dochter. Ze heeft een persoonlijk blog en wil graag de foto van haar dochter op haar blog plaatsen. Lisa gaat akkoord, dus Vera plaatst de foto. Bas die beroept zich op zijn auteursrecht wanneer hij de blog ziet, hij heeft immers nooit toestemming gegeven voor de publicatie van zijn werk.
Een portret dat niet in opdracht is gemaakt
Wanneer een portret niet in opdracht gemaakt is, mag deze in principe vrij verspreid of gepubliceerd worden. De geportretteerde kan zich hier alleen tegen verzetten als hij of zij een ‘redelijk belang’ heeft. Een voorbeeld van een ‘redelijk belang’ is een privacybelang.
Zo kunnen mensen gefotografeerd worden alsof het lijkt dat ze een relatie hebben, terwijl dit niet zo is. Zij kunnen zich dan vanuit een privacybelang verzetten tegen de publicatie. Een ander belang kan vanuit financieel oogpunt zijn.
Als je bijvoorbeeld een bekende Nederlander fotografeert en deze foto wil gaan verkopen, kan deze persoon zich hiertegen verzetten. Hij kan immers zijn toestemming geven onder voorwaarde dat hij een percentage krijgt van de opbrengst. Het is dus niet altijd duidelijk of een geportretteerde een ‘redelijk belang’ heeft. Bij onduidelijkheden en ruzies beslist uiteindelijk de rechter.
Het algemene belang speelt bij een portret niet in opdracht ook een rol. Denk hier vooral aan afbeeldingen die een bepaalde nieuwswaarde hebben. De geportretteerde is misschien ontevreden met dat hij toch afgebeeld kan worden, maar hiermee is het algemene belang wel gediend. Als dat het geval is gaat het algemene belang voor het persoonlijke belang van de geportretteerde. Een voorbeeld.
Op een zomerse dag wordt Lisa beroofd door een gewapende man. De politie is te laat ter plaatse en de man is gevlucht. Lisa was in shock en kan zich niet herinneren hoe de man er uit zag. Gelukkig heeft Jan alles kunnen filmen. Dezelfde avond worden de beelden gepubliceerd op ‘Opsporing Verzocht’. De overvaller zal hier waarschijnlijk niet blij mee zijn, maar het algemene belang is hier wel mee gediend. Het algemene belang gaat dus voor het persoonlijke belang van de geportretteerde.
Vaak heb je geen portretrecht als je wordt geportretteerd in de openbare ruimte. Als je dan toevallig langsloopt als je een winkel inloopt is het niet snel aannemelijk te maken dat je een redelijk belang hebt dat de afbeelding niet gepubliceerd wordt. Dit ligt natuurlijk anders als je op het strand ligt te zonnen.
Het is dus heel erg afhankelijk van de situatie. Het is dus als fotograaf eigenlijk altijd verstandig om van tevoren toestemming te vragen, dan weet je zeker dat het goed zit.
Vaste camera’s in een openbare ruimte zijn wel verboden, tenzij duidelijk wordt aangegeven dat er wordt gefilmd. In niet-openbare ruimtes is filmen en fotograferen zonder toestemming sowieso verboden.
Hoelang geldt een portretrecht?
Een portretrecht heb je voor altijd. Na het overlijden van de geportretteerde kunnen nabestaanden zich er ook op beroepen, tot 10 jaar na het overlijden van de afgebeelde persoon.